Tránh bỏ lỡ cơ hội vàng

GS.TS Giang Thanh Long (Đại học Kinh tế Quốc dân) cho rằng, việc tăng tuổi nghỉ hưu cần được tiếp cận một cách thận trọng, bởi dữ liệu lao động giai đoạn 2010-2023 cho thấy tỉ lệ lao động có năng suất cao đã giảm từ 86% xuống còn 78%.

Điều này có nghĩa là số người làm việc hiệu quả, tạo ra giá trị lớn đang giảm dần, trong khi tỉ lệ lao động lớn tuổi lại tăng lên.

“Việc kéo dài thời gian làm việc không đồng nghĩa với tăng trưởng kinh tế” – ông Long nhấn mạnh và cho rằng trong bối cảnh doanh nghiệp đang đẩy mạnh số hóa, lao động lớn tuổi thường gặp khó khăn trong việc thích ứng với công nghệ mới, dễ rơi vào tình trạng thất nghiệp hoặc bị đào thải.

Việt Nam đang ở thời kỳ dân số vàng – giai đoạn lực lượng lao động trẻ chiếm tỉ lệ cao nhất. Thế hệ Y và Z, với khả năng tiếp nhận nhanh công nghệ mới, có thể trở thành trụ cột tăng trưởng trong 30 năm tới nếu được đầu tư đúng hướng.

Tuy nhiên, hiện vẫn còn khoảng 1,6 triệu thanh niên không có việc làm và không tham gia đào tạo, trong khi tỉ lệ lao động có bằng cấp mới đạt 29%.

“Nếu không tập trung nâng cao kỹ năng cho nhóm này, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội vàng trước khi dân số già đi” – ông cảnh báo.

Ở góc nhìn chính sách, ông Trần Viết Lưu – Phó Chánh Văn phòng Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam cho rằng việc tăng tuổi nghỉ hưu cần được thực hiện linh hoạt, tùy theo điều kiện lao động và đặc thù nghề nghiệp, nhất là với lao động nữ.

Chính sách này phải bảo đảm hài hòa giữa yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội và quyền lợi của người lao động, thay vì áp dụng cứng nhắc cho mọi đối tượng.

Không thể chỉ “làm nhiều hơn” mà phải “làm thông minh hơn”

PGS.TS Nguyễn Thường Lạng – giảng viên cao cấp Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế (Đại học Kinh tế Quốc dân) – nhận định, việc kéo dài tuổi làm việc còn có thể làm giảm cơ hội cho thế hệ trẻ.

Trong khi Nhà nước đang chủ trương tinh giản biên chế khoảng 145.000 công chức, viên chức, việc giữ lại quá nhiều lao động lớn tuổi sẽ khiến bộ máy thêm cồng kềnh, chi phí cao và hạn chế sự dịch chuyển nhân lực – yếu tố cần thiết cho đổi mới.

“Năng suất lao động không thể chỉ dựa vào việc làm nhiều hơn, mà phải làm thông minh hơn, tức ứng dụng công nghệ, kỹ năng số và đổi mới sáng tạo” – ông nhấn mạnh.

Theo PGS.TS Nguyễn Thường Lạng, thay vì kéo dài thời gian làm việc của người cao tuổi, Việt Nam nên tập trung đầu tư vào đào tạo nhân lực trẻ, trang bị kiến thức về khoa học, công nghệ, tự động hóa và trí tuệ nhân tạo.

“Một lao động trẻ được đào tạo bài bản có thể thay thế 5-10 lao động thủ công. Đó mới là cách tăng năng suất thực chất” – ông khẳng định.

Ông cũng cho rằng chính sách tăng tuổi nghỉ hưu nên được xem là giải pháp tình thế trong giai đoạn chuyển tiếp, không phải chiến lược lâu dài. Việt Nam cần xây dựng chiến lược quốc gia về phát triển nhân lực số, gắn đào tạo với nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp và xu thế toàn cầu.

Với người lao động lớn tuổi, chính sách cần linh hoạt, cho phép họ tiếp tục làm việc nếu có năng lực và mong muốn, nhưng không nên “ép” kéo dài tuổi nghề trong những ngành có cường độ lao động cao.