Việt Nam thuộc nhóm quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới, đồng thời hiện nay nước ta cũng ghi nhận mức sinh giảm mạnh, nếu không có giải pháp kịp thời sẽ dẫn đến rất nhiều những hệ quả nghiêm trọng về sau.
Thực trạng đáng báo động
Theo báo cáo từ Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA), Việt Nam đang đối mặt với xu hướng già hóa dân số khá nghiêm trọng, thuộc nhóm nhanh nhất thế giới. Năm 2019, lượng người từ 60 tuổi trở lên chiếm 12% dân số nhưng con số này dự báo sẽ tăng vọt lên 25% vào năm 2050.
Nếu như năm 2009, cứ 3 trẻ em dưới 15 tuổi mới có 1 người từ 60 tuổi trở lên, thì đến năm 2019, tỷ lệ này đã thay đổi thành 2 trẻ em dưới 15 tuổi có 1 người từ 60 tuổi trở lên. Điều này phản ánh sự giảm sút mức sinh và quá trình già hóa dân số đang diễn ra với tốc độ chóng mặt. Trong khi nhiều quốc gia đang phát triển mất hàng thế kỷ để trải qua sự chuyển mình từ giai đoạn già hóa dân số sang dân số già, thì Việt Nam chỉ mất vỏn vẹn 26 năm.
Tình hình càng trở nên nghiêm trọng khi tỷ lệ sinh con tại Việt Nam tiếp tục giảm đáng báo động. Năm 2022, tỷ lệ sinh đã tụt xuống 2,01 con/mẹ, mức thấp kỷ lục trong 11 năm qua. Đến năm 2023, con số này tiếp tục giảm xuống còn 1,95 con/phụ nữ, dưới mức sinh thay thế 2,1 con. Đặc biệt, Thành phố Hồ Chí Minh, một trong những đô thị lớn nhất của Việt Nam, ghi nhận tỷ lệ sinh con thấp nhất cả nước với chỉ 1,32 trẻ em/phụ nữ vào năm 2023. Nếu tình trạng này tiếp tục kéo dài, dự đoán đến năm 2050, dân số Việt Nam có thể giảm xuống còn 3,6 triệu người, tương đương với quy mô dân số hiện tại của tỉnh Nghệ An.
 |
| Ảnh minh họa – Nguồn: Internet |
Các chuyên gia dân số cảnh báo rằng, nếu mức sinh giảm kéo dài, sẽ gây ra hàng loạt hệ lụy nghiêm trọng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cơ cấu và quy mô dân số mà còn làm giảm nhóm lao động, gia tăng tốc độ già hóa dân số, và tạo ra nhiều thách thức về di cư và mất cơ hội tận dụng cơ cấu dân số vàng. Nếu không có những biện pháp kịp thời và hiệu quả để tăng cường tỷ lệ sinh, tương lai phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam có thể bị đe dọa nghiêm trọng.
Trước đây, để kiểm soát gia tăng dân số, Việt Nam đã áp dụng chính sách một hoặc hai con trên mỗi gia đình rất nghiêm ngặt. Giờ đây, đối mặt với mức sinh giảm nghiêm trọng, việc thực hiện các giải pháp tương tự là cần thiết hơn bao giờ hết.
Bộ Y tế đang đưa ra đề xuất quan trọng tại đề nghị xây dựng luật dân số: trao quyền cho các cặp vợ chồng trong việc quyết định số con, thời gian sinh con và khoảng cách giữa các lần sinh. Đây là một bước ngoặt quan trọng sau thời gian dài Việt Nam thực hiện kế hoạch hóa gia đình nghiêm ngặt. Theo dự báo của các chuyên gia, nếu chính sách nới lỏng này được thực hiện, mức sinh có thể tăng trở lại, đạt 2,3-2,5 con/phụ nữ, và dân số Việt Nam có thể đạt 130-140 triệu người vào năm 2050.
Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến giảm tỷ lệ sinh nghiêm trọng ở Việt Nam là áp lực về việc lập gia đình, sở hữu nhà ở và sự nghiệp. Những áp lực này khiến nhiều người trẻ ngại lập gia đình, sinh con. Để giải quyết vấn đề này, Hội Môi giới Bất động sản Việt Nam (VARS) đã đề xuất một giải pháp thiết thực: hỗ trợ một lần khi mua nhà ở xã hội cho các cặp vợ chồng có hai con. Điều này không chỉ giúp giảm áp lực tài chính mà còn khuyến khích các gia đình trẻ sinh thêm con.
Thêm vào đó, VARS cũng khuyến nghị Nhà nước nghiên cứu và phát triển chính sách về nhà ở thương mại với giá cả hợp lý, nhằm giải quyết tình trạng ngại kết hôn và lười sinh con của giới trẻ. Phân khúc này sẽ do các doanh nghiệp phát triển, dựa trên cơ sở lợi nhuận ở mức độ hợp lý do Nhà nước kiểm soát.
Ngoài ra, Nguyên Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Thiện Nhân đã chỉ ra rằng để một gia đình có thể nuôi dạy hai con một cách đầy đủ, thu nhập của hai người đi làm trong gia đình phải đủ để nuôi bốn người (hai người lớn và hai trẻ con). Ông kiến nghị cần chuyển từ quy định lương tối thiểu sang quy định lương đủ sống tối thiểu cho gia đình bốn người.
Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phổ cập giáo dục mầm non từ 3 tháng tuổi đến 5 tuổi, giúp cha mẹ có thời gian làm việc và phát triển sự nghiệp ngay cả khi có con nhỏ. Cần mở rộng hệ thống giáo dục công lập và ngoài công lập để đảm bảo việc phổ cập tiểu học, trung học cơ sở và giáo dục nghề nghiệp.
Những giải pháp này không chỉ giúp giải quyết tình trạng sinh giảm mà còn tạo điều kiện thuận lợi để các gia đình trẻ có thể phát triển bền vững trong tương lai.
