Căn phòng nhờ sự giúp đỡ của nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình

Từ lâu, cái tên Phạm Tuyên đã gắn liền với những dấu mốc vĩ đại của đất nước. Ông sáng tác gần 700 ca khúc, trong đó có khoảng 200 bài hát thiếu nhi. Nhưng đằng sau hình ảnh được ví là “tượng đài âm nhạc” ấy, ông sống một cuộc đời giản dị, an yên và lặng lẽ ít ai hay biết.

Tất cả gói gọn trong một không gian đặc biệt: Căn phòng tập thể trên phố Vạn Bảo, quận Ba Đình, Hà Nội.

Nơi nhạc sĩ Phạm Tuyên gắn bó suốt hơn 3 thập kỷ – không phải biệt thự sang trọng hay căn hộ cao cấp – mà chỉ là một căn phòng nhỏ trên tầng 3, diện tích chưa đầy 70m2.

Ánh sáng lọt qua khung cửa sổ, rọi sáng mặt bàn gỗ cũ kỹ với những tập bản thảo ngả màu thời gian. Trên giá sách, các chồng sách xếp kín, còn những món đồ chơi thiếu nhi nhiều màu sắc được sắp đặt ngăn nắp một góc.

Tất cả tạo nên một “bảo tàng mini” về hành trình gần trọn thế kỷ sáng tác, đồng thời hé lộ tâm hồn nhạc sĩ – một con người luôn hướng về cái đẹp và trân trọng sự hồn nhiên suốt đời.

Trong căn nhà tập thể ở phố Vạn Bảo (Hà Nội), nhạc sĩ Phạm Tuyên lưu giữ sách, báo và nhiều vật dụng liên quan đến 700 bài hát – “gia tài”, di sản âm nhạc quý giá của ông. 

Đón tiếp phóng viên Dân trí là nhà báo Phạm Hồng Tuyến – con gái út của nhạc sĩ Phạm Tuyên – người đã dành nhiều năm âm thầm lưu giữ những mảnh ghép quý giá trong cuộc đời âm nhạc của bố mình.

Bước sang tuổi 96, nhạc sĩ Phạm Tuyên không còn có thể kể lại trọn vẹn những chặng đường ông trải qua, nhưng qua lời chị Tuyến, từng lát cắt trong đời sống của vị “nhạc sĩ nhân dân” hiện lên gần gũi và chân thật.

Khi được hỏi vì sao gắn bó với căn phòng trên gác 3 khu tập thể N2 Vạn Bảo, Ba Đình, Hà Nội suốt hơn 30 năm rồi mà gia đình không chuyển ông Phạm Tuyên đến nơi rộng rãi hơn, chị Tuyến chia sẻ rằng, căn nhà này mang nhiều ý nghĩa đặc biệt, cả về vị trí lẫn giá trị tinh thần.

Theo chị Tuyến, gia đình nhạc sĩ Phạm Tuyên dọn về sống tại đây từ năm 1993. Ông nhận được căn phòng nhờ sự giúp đỡ của nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình.

Lúc ấy, gia đình ông sống trong không gian chật hẹp, bà Bình biết chuyện nên hỗ trợ chuyển đến nơi rộng rãi hơn.

Chị Tuyến chia sẻ: “Bố tôi kể rằng, bà Nguyễn Thị Bình từng nói: “Ông Tuyên cần phải có một nơi ở tốt để còn có không gian sáng tạo nghệ thuật”. Cũng theo yêu cầu của bà Bình, mẹ tôi nhận nhiệm vụ thành lập Khoa Mẫu giáo, sau là Khoa Giáo dục mầm non, của Đại học Sư phạm I Hà Nội”.

Hàng xóm của nhạc sĩ Phạm Tuyên tại Khu tập thể N2 từng là những tên tuổi lớn trong làng văn nghệ. Cùng phía cầu thang, tầng 2 có nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm – nguyên Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thông tin. Phía bên kia là nhà của nhạc sĩ Văn Cao, nhà văn Vũ Tú Nam, nhạc sĩ Trọng Bằng, nhà thơ Tế Hanh.

Chính sự quần tụ của những tâm hồn lớn ấy đã tạo nên một bầu không khí văn hóa đặc biệt hiếm có, nơi tình người và tinh thần nghệ thuật luôn chan hòa, gắn bó.

Chị Tuyến cười vui vẻ, nói: “Thời đó, khu này như một “khu phố nhỏ” rực rỡ văn học nghệ thuật. Cứ mồng 1 Tết Nguyên đán là cả khu lại quây quần dưới sân để chúc nhau năm mới an lành, chia sẻ niềm vui, gắn kết”.

Trong căn phòng chất đầy sách và những món đồ chơi thiếu nhi – dấu tích của hơn 200 ca khúc ông viết cho trẻ em – nhạc sĩ Phạm Tuyên cũng thường ngồi cùng con gái. Họ tỉ mỉ lật từng trang bản thảo của gần 700 sáng tác từ năm 1949 đến nay. Mỗi trang giấy mang theo một ký ức, một giai đoạn lịch sử và một câu chuyện âm nhạc của đất nước.

Vợ chồng ông cũng từng trải qua những năm tháng đầm ấm, vui vẻ tại đây. Năm 2009, PGS.TS Nguyễn Ánh Tuyết ra đi ngay trong căn nhà này, khiến không gian càng trở nên thiêng liêng, chứa đựng nỗi nhớ và những kỷ niệm ấm áp.

“Bố tôi gắn bó với căn phòng đến mức gần như không muốn đi đâu khác. Ông quen từng góc nhà, từng kỷ vật và cả tình người nơi đây. Có lẽ vì vậy mà dù tuổi cao, sức yếu, ông vẫn cảm thấy bình yên trong chính căn nhà tập thể này”, chị Tuyến xúc động tâm sự.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên đã sống, làm việc trong căn nhà 305 khu tập thể N2 Vạn Bảo, Ba Đình, Hà Nội suốt hơn 3 thập kỷ.

U100 lạc quan và vui sống

Gần bước sang tuổi 96, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã đi qua gần trọn một thế kỷ với biết bao thăng trầm lịch sử. Dù tuổi đã cao, ông vẫn giữ được tinh thần minh mẫn, tai thính và mắt khá tinh.

Một ngày mới của nhạc sĩ thường bắt đầu lúc 7h. Sau khi vệ sinh cá nhân và ăn sáng, ông thực hiện một nghi thức không thể thiếu để duy trì sức khỏe: Thở khí dung và oxy. Đó là một loại “thuốc” hàng ngày theo chỉ định của bác sĩ, bởi nhạc sĩ Phạm Tuyên đã mắc bệnh tắc nghẽn phổi mãn tính (COPD) nhiều năm.

Dù đi lại cần người dìu đỡ, tinh thần học hỏi và làm việc của ông vẫn không hề suy giảm. Hàng ngày, ông vẫn xem thời sự để cập nhật thông tin. Ông luôn thích thú khi được tặng sách, bởi với ông, sách báo chính nguồn dưỡng chất không thể thiếu cho tâm hồn.

Buổi tối, nhạc sĩ Phạm Tuyên thường khó ngủ. Những đêm dài, ông nằm nhớ chuyện xưa, nghĩ chuyện nay, nhưng tuyệt nhiên bi quan hay uỷ mị chưa bao giờ có chỗ đứng trong tâm hồn ông.

Nhiều bạn bè, đồng nghiệp cùng thời của ông như Trọng Bằng, Nguyễn Đức Toàn, Hoàng Vân, Huy Du đã lần lượt ra đi. Khi được hỏi bí quyết trường thọ của bố, chị Tuyến chỉ mỉm cười: “Ông luôn giữ tinh thần lạc quan, nghị lực mạnh mẽ và ý thức cao trong việc chăm sóc sức khỏe. Những điều nghiệt ngã trong đời không hiếm, nhưng bố tôi chưa bao giờ để chúng khuất phục mình. Ông bảo âm nhạc chính là nguồn lực xoa dịu tất cả”.

Dù sức khỏe đã yếu đi nhiều, nhạc sĩ vẫn âm thầm dõi theo đời sống âm nhạc, và luôn cảm nhận được tình yêu thương của công chúng qua ánh mắt và nụ cười.

Giọng trầm ngâm, chị Tuyến bộc bạch: “Bố tôi không còn nói nhiều, nhưng mỗi lần ai đó nhắc đến những bài hát của ông Như có Bác trong ngày đại thắng hay các ca khúc thiếu nhi ánh mắt ông lại bừng sáng. Chúng tôi chỉ cần nhìn ánh mắt và nụ cười ấy là đủ hiểu ông vẫn cảm nhận trọn vẹn tình yêu của mọi người”.

Trong mắt công chúng, nhạc sĩ Phạm Tuyên là một tượng đài. Nhưng với gia đình, ông luôn là người cha giản dị, khiêm nhường, không đặt nặng danh vị hay hào quang cá nhân.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên từng tự hào khi nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2012 – phần thưởng cao quý dành cho những tác giả có đóng góp lớn cho nền văn hóa nước nhà.

Nhưng với ông, điều quan trọng nhất không phải bằng khen, mà là những bài hát của ông trở thành ký ức chung của bao thế hệ người Việt.

“Âm nhạc của ông không phải để phô diễn, mà để đồng hành cùng nhân dân và lịch sử. Bây giờ ra đường hay đến bệnh viện mà người ta vẫn nhận ra bố tôi, bắt tay, mỉm cười… là ông vui lắm. Bố tôi hạnh phúc nhất khi những bài hát của mình vẫn sống giữa lòng người, chứ không phải vì bằng khen treo trên tường”, nhà báo Phạm Hồng Tuyến bày tỏ.

Gia đình nhỏ của ông – dù không đông – luôn gắn bó khăng khít. Mỗi dịp sinh nhật bố, chị Tuyến đều chuẩn bị những bất ngờ nho nhỏ – một người bạn cũ ghé thăm, một món đồ gắn với ký ức hay món ăn ông yêu thích – khiến tuổi già của ông thêm ấm áp.

Trong căn phòng đặc biệt ấy, giữa sách vở, đồ chơi trẻ em và bản thảo âm nhạc, nhạc sĩ sống những ngày an nhiên, giữa tình yêu của con cháu và công chúng.

Chị Tuyến vui vẻ tiết lộ: “Năm nào ông cũng vui và háo hức chờ xem điều bí mật là gì. Sự hồn nhiên ấy của bố khiến tôi cảm thấy ông như trẻ nhỏ, dù đã bước sang tuổi gần trăm”.

Ảnh: Nguyễn Hà Nam

Nhạc sĩ Phạm Tuyên từng là thầy giáo trước khi là nhạc sĩ

Trao đổi với Dân Việt, chị Phạm Hồng Tuyến – con gái của nhạc sĩ Phạm Tuyên, trước khi được biết đến là nhạc sĩ, tác giả của hàng loạt ca khúc nổi tiếng… ông từng là thầy giáo. Từ năm 1950 đến 1953, nhạc sĩ Phạm Tuyên là Đại đội trưởng của Trường Thiếu sinh quân Việt Nam.

Ông là thầy giáo của những học viên nhỏ nhất trong trường, những thiếu nhi mặc áo lính. Nhiều người trong số họ sau này đã trở thành những tên tuổi lớn như: nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan, nguyên Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Vũ Mão, dịch giả Thuý Toàn, Nhà giáo Ưu tú Vũ Thế Khôi, Đạo diễn – Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Nhật Minh…

Chính trong thời gian này, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã sáng tác bài hát đầu tiên dành cho Thiếu sinh quân Việt Nam mang tên Bài hát Thiếu sinh quân (còn có tên khác là Bài ca Thiếu sinh quân).

“Sau khi tốt nghiệp Trường sĩ quan Lục quân, tôi về làm cán bộ giảng dạy ở Trường Thiếu sinh quân. Thời điểm này, tôi được tiếp xúc nhiều với trẻ em nên tôi bắt đầu hình thành ý tưởng viết ca khúc cho thiếu nhi và những bài hát đầu tiên viết cho các em là những ca khúc về thiếu nhi ở Trường Thiếu sinh quân”, nhạc sĩ Phạm Tuyên từng chia sẻ.

Sau đó, từ 1953 – 1958, nhạc sĩ Phạm Tuyên là giáo viên phụ trách Văn Thể Mỹ của toàn Khu học xá Trung ương đặt tại Nam Ninh, Ttung Quốc. Nhiều học sinh vẫn còn nhớ mãi cuốn nhạc lý in lito cùng nhiều tài liệu khác do ông biên soạn, đã đưa họ đến với thế giới âm nhạc diệu kỳ. Nhiều năm qua đi nhưng các lớp học sinh vẫn luôn nhớ đến thầy giáo đáng kính của mình.

Theo con gái nhạc sĩ Phạm Tuyên, hồi tháng 9/2025, Nhà giáo Ưu tú Vũ Thế Khôi – cậu đội viên thiếu sinh quân thuộc đại đội 3 Trường Thiếu sinh quân Việt Nam do Nhạc sĩ Phạm Tuyên làm đại đội trưởng, đến thăm thầy của mình. Cả hai thầy trò đã ôn lại rất nhiều kỷ niệm khi thầy đã 96 tuổi, trò cũng đã bước sang tuổi 88. Các học trò mà nhạc sĩ Phạm Tuyên dạy dỗ khi xưa giờ người còn, người mất và đều đã lớn tuổi nhưng vẫn luôn dành một niềm kính yêu đối với thầy mình.

Hoàn cảnh ra đời đặc biệt của bài hát “Cô và mẹ”

Nhạc sĩ Phạm Tuyên từng sáng tác vài trăm bài hát dành cho tuổi thơ, từ các em thiếu sinh quân trong những năm kháng chiến chống Pháp đến các cháu thiếu niên nhi đồng, mẫu giáo hôm nay. Những bài hát do ông sáng tác có sức lan tỏa mạnh mẽ, với ca từ và giai điệu trong sáng, giản dị tự nhiên, lan tỏa. Những ca khúc đó trải qua năm tháng vẫn nguyên vẹn với nét đẹp của âm nhạc gắn với bao thế hệ thiếu nhi.

Bài hát Trường cháu là trường mầm non là một bài như thế và có hoàn cảnh ra đời khá thú vị. Đó là vào dịp cuối năm 1972, gia đình nhạc sĩ ở phố Đại La (Hà Nội) bị máy bay Mỹ ném bom phá sập. Sau đó gia đình nhạc sĩ sơ tán về ở tạm cơ quan Đài Tiếng nói Việt Nam, 58 phố Quán Sứ, Hà Nội.

Nơi đó gần với Trường mẫu giáo Mầm non A phố Thợ Nhuộm, gia đình phấn khởi gửi con út là Phạm Hồng Tuyến đến trường. Con gái của nhạc sĩ rất thích ngôi trường, mỗi lần đi học về là bé lại ríu rít kể cho bố mẹ nghe những điều thích thú ở lớp học.

Trường cháu là trường mầm non ra đời, con gái nhạc sĩ chính là người được hát thử đầu tiên. Thấy con gái hát được, nhạc sĩ mới mang bài hát đến dạy lại cho các cô giáo ở trường. Lúc đấy, Trường mầm non là tên riêng của trường con gái nhạc sĩ học. Sau này thành tên chung của cả ngành học như hiện nay. Bài hát đã được Ủy ban Thiếu niên Nhi đồng tặng giải thưởng và cho đến tận ngày nay vẫn phổ biến rộng rãi.

Có một bài hát khác mà có lẽ không một ai không từng hát qua hoặc từng chí ít nghe con cháu mình hát, đó là bài Cô và mẹ. Bài hát ra đời vào năm 1974, đó là khi gia đình của nhạc sĩ lại chuyển về ở khu tập thể Khương Thượng, quận Đống Đa. Vợ chồng nhạc sĩ tìm đến một trường mẫu giáo ở gần nhà là Trường Mầm non Đống Đa ở khu Kim Liên để gửi cô con gái út, lúc này đã lên mẫu giáo lớn.

Cô Hiệu trưởng lại đề nghị nhạc sĩ phải viết một bài hát để tặng trường. Nhạc sĩ Phạm Tuyên cũng đã quen với lứa tuổi thiếu nhi vì hằng ngày vẫn đưa con đi học và ông lại có người bạn đời đang nghiên cứu và giảng dạy tâm lý học trẻ em nên nhanh chóng hình

Cô và mẹ rất giản dị, ngay khi đưa bài hát vào trường mầm non của cô con gái út nhạc sĩ đang đi học thì bài hát đã nhanh chóng bay đến các ngôi trường mầm non khác và lan tới các tỉnh và vào cả trong Nam.

Lúc ở nhà mẹ cũng là cô giáo/ Khi đến trường cô giáo như mẹ hiền/ Cô và mẹ là hai cô giáo/ Mẹ và cô, ấy hai mẹ hiền.

Năm nay, nhạc sĩ Phạm Tuyến đã bước vào tuổi 96. Dù sức khỏe đã yếu đi nhiều, đi lại khó khăn hơn nhưng ông vẫn nhớ rất nhiều về các bài hát do mình sáng tác. Con gái út của nhạc sĩ luôn thường trực, cận kề và chăm sóc chu đáo cho ông trong từng miếng ăn, giấc ngủ. Được biết, nhiều năm qua, nhạc sĩ Phạm Tuyên vẫn ở tại căn hộ tập thể trong khu tập thể Vạn Bảo (Hà Nội) – căn hộ mà vợ chồng ông đã sống nhiều năm qua.