Thực trạng già hóa dân số và nhu cầu chăm sóc NCT ở Việt Nam
Theo luật, NCT được xác định là người đủ 60 tuổi trở lên. Đây là đối tượng có nhu cầu được chăm sóc toàn diện, bao gồm cả thể chất, tinh thần, xã hội và chức năng. Chăm sóc tổng hợp cho NCT là sự kết hợp giữa các dịch vụ y tế, xã hội, gia đình và cộng đồng trong một hệ thống thống nhất. Mục tiêu là đáp ứng đầy đủ nhu cầu và cân bằng giữa việc điều trị bệnh tật, duy trì chức năng độc lập và bảo đảm sự tham gia xã hội của NCT.
Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số một cách nhanh chóng và rõ rệt. Theo số liệu của Cục Thống kê, tỷ lệ NCT (từ 60 tuổi trở lên) đang không ngừng gia tăng và dự kiến đến năm 2036, Việt Nam sẽ chính thức chuyển sang giai đoạn dân số già. Xu hướng này đặt ra một loạt thách thức đối với hệ thống y tế, an sinh xã hội và đặc biệt là mô hình chăm sóc dành cho NCT. Hiện nay, mô hình chăm sóc NCT tại Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào chăm sóc phi chính thức, tức là do gia đình đảm nhiệm. Trong bối cảnh tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa tăng nhanh, nhiều người trẻ phải rời quê hương để sinh sống và làm việc tại các thành phố lớn, dẫn đến thực trạng “già hóa không người chăm” ở nhiều địa phương. Mô hình chăm sóc truyền thống từng là thế mạnh của xã hội Việt Nam nay đang bộc lộ nhiều bất cập: Thiếu kiến thức chuyên môn, hạn chế về thời gian, tài chính và không có sự hỗ trợ từ hệ thống dịch vụ chuyên nghiệp.
 |
| Giám đốc Trung tâm Chăm sóc NCT Bách Niên Thiên Đức Nguyễn Tuấn Ngọc cùng NCT được chăm sóc, nuôi dưỡng tại Trung tâm. |
Trong khi đó, mạng lưới các cơ sở chăm sóc chính thức như trung tâm chăm sóc NCT, dịch vụ chăm sóc tại nhà, dịch vụ chăm sóc ban ngày vẫn còn rất hạn chế cả về số lượng và chất lượng. Nhiều địa phương chưa có bất kỳ cơ sở chăm sóc tập trung nào, hoặc nếu có thì phần lớn hoạt động ở quy mô nhỏ, mang tính từ thiện, chưa đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng. Ngay cả ở các thành phố lớn, số lượng cơ sở chăm sóc cũng không theo kịp tốc độ già hóa, và đa phần các cơ sở tư nhân vẫn chưa được kiểm soát, giám sát đầy đủ về chất lượng dịch vụ. Một trong những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực được đào tạo chuyên sâu trong lĩnh vực lão khoa và chăm sóc NCT. Chăm sóc NCT đòi hỏi kiến thức liên ngành, từ y học, tâm lý học, công tác xã hội đến kỹ năng điều dưỡng, chăm sóc, nhưng hiện nay, hệ thống đào tạo trong nước chưa chú trọng đúng mức đến lĩnh vực này. Nhân lực làm việc tại các cơ sở chăm sóc thường không có chuyên môn sâu, thu nhập thấp, dẫn đến chất lượng dịch vụ không ổn định và thiếu sức hút đối với lực lượng lao động trẻ.
Bên cạnh đó, cơ sở vật chất cho chăm sóc NCT, bao gồm hạ tầng phù hợp, thiết bị hỗ trợ, công nghệ y tế, v.v, vẫn chưa được đầu tư tương xứng. Nhiều bệnh viện và trung tâm y tế chưa có khu điều trị riêng cho NCT; các công trình công cộng, nhà ở và giao thông chưa được thiết kế phù hợp với nhu cầu của nhóm dân số này, làm gia tăng nguy cơ tai nạn, suy giảm chức năng và cô lập xã hội. Thêm vào đó, chính sách hỗ trợ NCT tuy đã có bước tiến nhất định như Luật NCT, các chương trình trợ cấp, khám chữa bệnh miễn phí, nhưng vẫn còn thiếu tính đồng bộ và chưa đủ sức lan tỏa đến các nhóm yếu thế, đặc biệt là NCT sống một mình, không nơi nương tựa, NCT ở vùng sâu vùng xa. Cơ chế phối hợp giữa các ngành y tế, lao động – xã hội, chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ cũng còn lỏng lẻo, khiến các chính sách khó đi vào thực tế. Trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với áp lực lớn từ quá trình già hóa dân số, việc tiếp tục duy trì mô hình chăm sóc gia đình truyền thống mà không có sự hỗ trợ của hệ thống chăm sóc chuyên nghiệp và chính sách toàn diện sẽ là một thách thức nghiêm trọng, đòi hỏi phải có sự thay đổi tư duy trong hoạch định chính sách, đầu tư nguồn lực và phát triển mô hình chăm sóc tổng hợp, đa tầng, thích ứng với nhu cầu thực tiễn của xã hội già hóa.
Kinh nghiệm quốc tế
Thực tiễn triển khai các mô hình chăm sóc NCT tại nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy mỗi quốc gia, tùy thuộc vào điều kiện kinh tế – xã hội, thể chế chính trị và đặc trưng văn hóa, đã xây dựng được những mô hình chăm sóc phù hợp, mang lại hiệu quả rõ rệt và có giá trị tham khảo cao.
Tại Nhật Bản, nơi có tỷ lệ NCT thuộc nhóm cao nhất thế giới, mô hình bảo hiểm chăm sóc dài hạn (Long-Term Care Insurance – LTCI) do Nhà nước bảo trợ đã tạo ra một hệ thống chăm sóc quy củ, trong đó NCT có thể tiếp cận các dịch vụ y tế, chăm sóc xã hội và hỗ trợ tại nhà hoặc tại cơ sở một cách linh hoạt và bền vững. Hệ thống này được xây dựng trên nguyên tắc đóng góp từ cả người dân và Nhà nước, kết hợp chặt chẽ giữa khu vực công và tư nhân, đồng thời phát huy vai trò của các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng địa phương trong việc cung cấp dịch vụ.
 |
| Chăm sóc y tế tại Trung tâm Chăm sóc NCT Bách Niên Thiên Đức. |
Tại Hàn Quốc, hệ thống chăm sóc cộng đồng dựa vào công nghệ số và mạng lưới y tế cơ sở đang được thúc đẩy mạnh mẽ, với việc theo dõi từ xa, đánh giá sức khỏe định kỳ và can thiệp sớm các tình trạng nguy cơ cao.
Ở các quốc gia Bắc Âu như Thụy Điển, Đan Mạch hay Na Uy – nơi nổi bật với hệ thống phúc lợi xã hội toàn diện, mô hình chăm sóc tại nhà đóng vai trò then chốt. Chính quyền địa phương trực tiếp tài trợ và tổ chức dịch vụ chăm sóc, với đội ngũ nhân viên chéo chuyên môn như điều dưỡng, nhân viên xã hội, chuyên viên trị liệu cùng phối hợp để hỗ trợ NCT ngay tại nơi cư trú, giúp họ kéo dài khả năng sống độc lập và giảm thiểu sự phụ thuộc vào các cơ sở tập trung. Mô hình này đặc biệt nhấn mạnh yếu tố “chăm sóc nhân phẩm”, đặt quyền lựa chọn và sự thoải mái của NCT làm trung tâm, đồng thời tiết kiệm chi phí y tế dài hạn cho ngân sách công.
Một số mô hình tiêu biểu
Ở Việt Nam, tuy mô hình chăm sóc chính thức còn mới mẻ và chưa phổ cập, nhưng một số mô hình đang được triển khai thí điểm đã mang lại những kết quả tích cực. Tiêu biểu là mô hình CLB Liên thế hệ tự giúp nhau – nơi NCT không chỉ được chăm sóc sức khỏe, hỗ trợ tài chính, mà còn được tham gia các hoạt động xã hội, chia sẻ kiến thức và tương trợ lẫn nhau trên tinh thần “già giúp già”, “trẻ giúp già”. Theo Hội NCT Việt Nam, đến nay, cả nước có trên 9.000 CLB Liên thế hệ tự giúp nhau với hàng trăm nghìn thành viên tham gia, là sân chơi bổ ích, thiết thực, chăm lo đời sống vật chất, tinh thần, sức khỏe cho NCT.
Mô hình chăm sóc tại nhà kết hợp với y tế cơ sở tuy còn manh nha cũng đã cho thấy tính khả thi cao, đặc biệt ở vùng nông thôn, nơi NCT có xu hướng sống cố định, ít di chuyển và có nhu cầu chăm sóc gần gũi. Bên cạnh đó, một số trung tâm chăm sóc kết hợp giữa y tế và xã hội tại các thành phố lớn cũng bước đầu định hình mô hình dịch vụ tích hợp, mang lại hiệu quả trong việc đáp ứng nhu cầu đa dạng của NCT. Có thể kể đến các mô hình ở TP Hà Nội như Trung tâm Chăm sóc NCT Bách Niên Thiên Đức, Trung tâm Chăm sóc NCT Nhân Ái… đều có dịch vụ chăm sóc dài hạn và chăm sóc ban ngày theo hướng sáng đưa đi, chiều đón về; Trung tâm Bảo trợ xã hội tư nhân Hường Hà Nguyệt ở tỉnh Thái Nguyên; mô hình Trung tâm Chăm sóc NCT Tâm Quyến ở TP Hải Phòng…
Trung tâm Chăm sóc NCT Bách Niên Thiên Đức – mô hình chăm sóc toàn diện
Với 25 năm kinh nghiệm dẫn đầu trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe NCT, Bách Niên Thiên Đức tự hào là trung tâm dưỡng lão tư nhân có mặt đầu tiên tại Việt Nam, với hệ thống 3 cơ sở tại Hà Nội (Sóc Sơn, Nhật Tảo, Tô Ngọc Vân) trong không gian rộng rãi và thoáng mát, có nhiều loại phòng chăm sóc dành cho NCT, trang thiết bị hiện đại nhập khẩu cao cấp, chăm sóc theo tiêu chuẩn Nhật Bản và Đài Loan, bảo đảm NCT được nuôi dưỡng, chăm sóc trong một môi trường khoa học, có đầy đủ trang thiết bị y tế hiện đại, hỗ trợ hồi phục sức khỏe khi về già. Đặc biệt, tại Trung tâm Chăm sóc NCT Bách Niên Thiên Đức, việc chăm sóc NCT sau tai biến mạch máu não xây dựng theo phương pháp khoa học, vận dụng những nền y khoa tiên tiến nhằm góp phần đem lại trải nghiệm tốt nhất cho NCT. Trung tâm còn cung cấp dịch vụ chăm sóc ban ngày (sáng đưa đi, chiều đón về) cho NCT vừa được gần gũi với con cái, vừa không cô đơn khi con cái bận rộn với guồng quay cuộc sống.
Bên cạnh đó, Trung tâm Chăm sóc NCT Bách Niên Thiên Đức có một đội ngũ điều dưỡng viên đều tốt nghiệp các trường cao đẳng, đại học y tế chuyên nghiệp. Tất cả các nhân viên đều được đào tạo chuyên sâu về việc chăm sóc NCT. Đến với Trung tâm, NCT được chăm sóc chu đáo cả về sức khỏe, tinh thần. Hằng ngày, NCT được sinh hoạt tập thể, giao lưu cộng đồng; được tập luyện phục hồi chức năng; theo dõi sức khỏe sát sao. Cụ thể, NCT được dùng 4 bữa/ ngày (bao gồm 3 bữa chính và 1 bữa phụ), thực đơn phong phú và đầy đủ dinh dưỡng, thay đổi theo mùa. Đối với NCT đang được chăm sóc toàn diện sẽ ăn theo tiêu chuẩn 6 – 8 bữa/ngày. Cùng với đó, mỗi tuần 3 buổi, NCT được các y sỹ, chuyên ngành Đông y xoa bóp, bấm huyệt và kỹ thuật viên hỗ trợ tập luyện phục hồi chức năng. Hằng tuần, hằng tháng đều có các hoạt động tập thể như sinh hoạt CLB văn hóa nghệ thuật, CLB “Sống vui – Sống khoẻ”, các cuộc thi khéo tay làm đồ thủ công, đọc sách báo… trong không gian sống an lành, hạnh phúc, tràn đầy tình yêu thương.
Với những hoạt động chuyên nghiệp và thiết thực, Trung tâm Chăm sóc NCT Bách Niên Thiên Đức đã tạo nên những đặc tính riêng biệt cho dịch vụ chăm sóc NCT từ chất lượng phục vụ, môi trường thân thiện, ấm cúng cho NCT đến nghỉ dưỡng tại đây. Bằng sự tận tụy của các y bác sỹ, các kỹ thuật viên cùng kỹ năng chuyên môn thành thạo, cán bộ, nhân viên Trung tâm đã hướng dẫn NCT làm quen với chế độ sinh hoạt và tập luyện điều độ, khoa học, phù hợp, giúp NCT duy trì và hồi phục sức khỏe một cách tốt nhất. Với dịch vụ Chăm sóc ngắn hạn, dài hạn của Trung tâm Chăm sóc NCT Bách Niên Thiên Đức, dựa vào kết quả kiểm tra sức khỏe ban đầu, NCT được tư vấn về chế độ ăn uống, nghỉ dưỡng, luyện tập phục hồi chức năng phù hợp khi đến với Trung tâm Chăm sóc NCT Bách Niên Thiên Đức. (Mời xem tiếp kì sau)
